شواهد جدید محققان برای تایید وجود نقطه داغ زیستی در ایران با کشف فسیل ۱۵ میلیون ساله خرچنگ
تعدادی از پژوهشگران دیرینه شناس دانشگاه تهران در مطالعات خود با کشف سنگواره گونه ای از خرچنگ در مناطق مختلف کشور نشان دادند که در 10 تا 15 میلیون سال قبل، در منطقه ای که امروزه رشته کوه های زاگرس کشیده شده است، آبراهه ای دریایی وجود داشته که از راه آن دو اقیانوس هند و اطلس با هم تلاقی داشتند و ایران یکی از ˮکانون های داغ تنوع زیستیˮ در زمین بوده است.
به گزارش سایت امن به نقل از ایسنا، این یافته بحث های تازه ای را درباره اهمیت و نقش کانون های شکل گیری تنوع زیستی و اهمیت صیانت از آنها پیش روی ما می گذارد. بعلاوه اهمیت تحقیقات باستان شناسی را دوچندان روشن می کند و نشان میدهد بررسی سنگواره ها تا چه حد می تواند برداشت ما از دنیای زنده فعلی و محیط زیست را کامل تر کند.
کسانی که در رشته های علمی در رابطه با گذشته های دور و نزدیک مطالعه می کنند، همگی اتفاق نظر دارند که گذشته چراغ راه آینده است و مطالعه تاریخ به جز اینکه کنجکاوی ما را برطرف می کند، می تواند ما را از خطرات و حوادثی که ممکنست در آینده رخ دهد مطلع کند. این مساله هم برای تاریخ نزدیک، یعنی حوادث در رابطه با تمدن بشری مصداق دارد و هم برای تاریخ دور، یعنی میلیونها سال قبل از پا گذاشتن انسان روی زمین.
به کسانی که شواهد عمدتاً به جا مانده از تاریخ انسان ها را بررسی و کاوش می کنند، "باستان شناس" و به کسانی که شواهد عمدتاً زیستی به جا مانده از جانداران قدیمی تر را بررسی می کنند، "دیرینه شناس" می گویند. پیشینه تحقیقاتی و سؤالاتی که این دو گروه با آنها درگیر هستند، تفاوت های مهمی با هم دارند. دیرینه شناسی نگاهی در علوم انسانی است و بیشتر به موضوعات فرهنگی تاریخ انسان می پردازد، ولی باستان شناسی شاخه ای است از علوم طبیعی.
دیرینه شناس ها بطور معمول از رشته زمین شناسی وارد این حیطه تخصصی می شوند، ولی زیست شناسان دیرینه شناس هم در دنیا کم نیستند.
عرفان خسروی، محقق دانشگاه تهران در گفت و گو با ایسنا، مطالعات باستان شناسی در ایران سابقه ای به درازی ورود علوم جدید به ایران دارد و پژوهشگران دیرینه شناس توانسته اند شرایط زیستی ادوار زمین شناسی مختلف را در ایران تا حد زیادی شناسایی و توصیف کنند؛ البته که کار روی هر یک از این دوره ها ملزومات و مطالعات و روش های متفاوتی دارد.
یکی از این دوره های زمین شناسی میانه دوره "میوسن" یعنی حدود ۱۵ میلیون سال پیش بوده که به گفته ی ایشان، در این دوره دریایی وسیع از جایی که امروز کوه های زاگرس قرار دارند، می گذشت و تا اروپای مرکزی می رسید و آب های اقیانوس هند را به اقیانوس اطلس متصل می کرد. یافته ما مربوط به موجوداتی است که در این پهنه وسیع زندگی می کردند.
از تحقیقات دانشگاهی تا نتایج جهانی
خسروی، شروع مطالعات درباره موجودات دوره "میوسن" را اینگونه تشریح می کند: رشته من از دوره کارشناسی تا دکتری همیشه جانورشناسی بوده و عنوان دقیق آن "بیوسیستماتیک جانوری" و موضوع رساله دکتری هم "پالئوبیولوژی سنگواره های خرچنگ" است که در دانشگاه تهران زیر نظر پروفسور "علیرضا ساری" که یکی از بزرگترین متخصصان زیست شناسی سخت پوستان در سطح بین المللی است، اجرائی شد. ما در این مطالعات سال ها مشغول جمع آوری و شناسایی سنگواره های خرچنگ بودیم. در این راه دکتر "مجید میرزایی عطا آبادی" متخصص حوزه باستان شناسی از دانشگاه زنجان و دکتر "رضا ندرلو" متخصص تنوع زیستی خرچنگ ها، از دانشگاه تهران مشاوران رساله بنده بودند و از راهنمایی، همراهی، یاری و مساعدت آنها بسیار بهره مند شدم.
وی سنگواره خرچنگ ها را بسیار بسیار نایاب تر از سنگواره هایی مثل صدف و حلزون می داند، به شکلی که پیدا کردن آنها بسیار دشوار است؛ چونکه در محیط های خیلی خاص تری نسبت به صدف ها پیدا می شوند و چون به اندازه صدف ها و حلزون ها، پوسته خیلی محکم و مقاومی ندارند، حفظ شدن آنها بصورت کامل در سنگواره ها به ندرت رخ می دهد. بعلاوه شناسایی و بررسی آنها هم با دشواری خیلی بیشتری ممکن است؛ چون بسیاری از سنگواره های خرچنگ تنها قطعه ای از بازو یا صفحه پشتی خرچنگ هستند.
این محقق دانشگاه تهران در پاسخ به این پرسش که خرچنگ هایی که در این مطالعات پیدا شدند، کمابیش شبیه خرچنگ های امروزی هستند که در رودخانه ها پیدا می شوند، توضیح می دهد: طی این سال ها، ما چندین گونه جدید خرچنگ از نواحی مختلف ایران پیدا کردیم که همه اینگونه ها در دریا زندگی می کردند. سنگواره خرچنگ های رودخانه ای بسیار به ندرت تشکیل می شود، آن هم در شرایطی که در چند نقطه کره زمین بیشتر مهیا نمی گردد.
ما سنگواره خرچنگ های دریازی را از نواحی مختلفی همچون «شاهرود»، «گرمسار»، «اصفهان»، «کردستان»، «بندرعباس» و «کازرون» پیدا کردیم.
تمیز کردن سنگواره های خرچنگ
کشف حیرت انگیز
وی چنین ادامه می دهد: چند سال پیش وقتی مشغول کوشش برای شناسایی چند سنگواره جدید بودم، متوجه شدم یکی از این سنگواره ها شبیه هیچ کدام از گونه هایی که قبلا دیده بودم، نیست. بسیاری از سنگواره ها کمابیش گونه هایی هستند که امروز هم در خلیج فارس دیده می شوند، ولی اینگونه جدید خرچنگ جزء گونه هایی بود که گرچه در خلیج فارس هم یکی دو بار ثبت شده بود، اما بیشتر در ناحیه جنوب شرقی آسیا در اطراف کشورهایی مانند «فیلیپین»، «اندونزی» و «تایوان» و «استرالیا» دیده می شود.
بعلاوه به جز نمایندگان زنده آن، سنگواره های این خرچنگ هم فقط از همان منطقه جنوب شرق آسیا گزارش شده اند و قدمت آن سنگواره ها هم حداکثر یکی-دو میلیون سال بوده است.
نکته مهم اینجاست که این خرچنگ دست کم ۱۰ میلیون سال قدیمی تر از تمام نمونه های مشابه دیگر است که در جنوب شرق آسیا پیدا شده؛ ۱۰ میلیون سال قدیمی تر و چند هزار کیلومتر دورتر، در سمت غرب.
این خرچنگ و چند نمونه دیگر که در پژوهش های پیشین از زاگرس در ایران و نیز رسوبات مشابه بازمانده از "تتیس" در کشور اتریش کشف شده اند و همگی مشابه های جدیدتر و امروزی در جنوب شرق آسیا دارند، ما را به این فرضیه نزدیک می کند که خاستگاه قسمتی از زیست بوم فعلی نقطه داغ تنوع زیستی در جنوب شرق آسیا، این جا در نهشته های دریای تتیس بوده است.
نقشه دریای تتیس در ۱۵ میلیون سال قبل و محل زندگی "گالنه دشتبانی"
پایین: وضعیت فعلی کره زمین، محل پراکندگی فعلی خرچنگ گالنه. مسیر مهاجرت با خط چین مشخص شده است
اهمیت زیست شناختی
خسروی با اعلان اینکه دریاهای جنوب شرق آسیا در نقطه تلاقی اقیانوس آرام و هند هستند، اظهار داشت: به دلیلهای مختلفی می توان آنجا را یکی از «کانون ها یا نقاط داغ تنوع زیستی» عنوان نمود. در این منطقه به سبب وفور مواد غذایی و بالا بودن اکسیژن آب، جریان های اقیانوسی که از اقیانوس های آرام و هند می رسند، شرایط مساعدی برای زیست موجودات زنده فراهم شده و بنا بر این تنوع گونه ها و تراکم آنها بسیار زیاد است، ضمن آنکه هم در دریا و هم در خشکی، مجموعه ای رنگارنگ و متنوعی از موجودات زنده به وجود آمده است.
وی ادامه داد: آبراهه "تتیس" در ۱۵میلیون سال پیش هم احیانا چنین وضعیتی داشته. یعنی هم محل تلاقی جریان های اقیانوسی بوده، هم محل تلاقی منابع غذایی و گهواره گونه هایی جدید و متنوع که بعدها به جنوب شرق آسیا رفتند.
خسروی اشاره کرد: فسیل های اینگونه در جنوب شرق آسیا بین یک تا ۲ میلیون سال و نهایتاً ۵ میلیون سال قدمت دارند که قدمت زیادی به شمار نمی رود و تصور بیشتر دیرینه شناسان چنین بود که این موجودات در همان منطقه تکامل یافته اند و خاستگاه همان جا بوده است، اما یافته های ما داستان جالب تری را روایت می کنند.
تعیین سن سنگواره ها
این محقق دانشگاه تهران درباب تعیین سن سنگواره ها چنین توضیح داد: پیدا کردن سن سنگواره ها برخلاف باور عامیانه ارتباطی به روش های سن سنجی رادیوایزوتوپ ندارد، مگر در مواردی که به دقت بسیار زیادی احتیاج داشته باشیم. سن سنگواره ها بسادگی از روی سن رسوباتی که محل کشف سنگواره ها بوده، امکان پذیر است. بعلاوه استفاده از میکروفسیل های شاخصی که در بیشتر سنگ های رسوبی پیدا می شوند، به ما کمک می نماید اطمینان بیشتری از سن سنگواره ها داشته باشیم.
وی افزود: سنگواره ای که ما در این مطالعات شناسایی کردیم، از نظر زمین شناسی در لایه های پایینیِ تشکیلات زمین شناسی مشهوری در جنوب زاگرس قرار دارد که به اصطلاح "سازند میشان" نامیده می شود. به قسمت پایینی و قدیمی تر سازند میشان "عضو گوری" گفته می شود.
لایه های عضو گوری از سازند میشان که ۱۵ میلیون سال قدمت دارند
سن رسوبات عضو گوری حدود ۱۵ میلیون سال است
اما آیا این سنگواره ها نشان میدهد که کوه های زاگرس زیر آب بوده اند؟ این محقق چنین توضیح دهد:
دقیقا نه. در حقیقت و خلاف باور عامیانه، سطح آب های زمین هیچ گاه تغییراتی در این حدود نداشته است. بلکه این خشکی های فعلی و حتی کوه ها بوده اند که طی دوران زمین شناسی مدام درحال تلاطم و بالا و پایین رفتن نسبت به سطح آب بوده اند.
ممکنست کمی عجیب به نظر برسد، ولی سنگ هایی که الان بصورت لایه لایه بالای کوه ها دیده می شوند، همان لایه های رسوبی هستند که به تدریج در کف دریاها نهشته شده اند. فشار پوسته زمین و در این مورد، فشار پوسته قاره ای عربستان و آفریقا از سمت جنوب به شمال، سبب شده کف دریای تتیس چین بخورد، بالا بیاید، طی چند میلیون سال، چند کیلومتر از سطح دریا ارتفاع بگیرد و ما امروز به آن کوهستان زاگرس بگوییم.
خسروی اشاره کرد: در اواخر ۵ پنج میلیون سال پیش، حرکت صفحه عربستان به سمت شمال موجب شد این آبراهه کاملا بسته شود و تنوع زیستی موجودات ساکن در آن طی همین مدت، به تدریج با کم شدن عمق دریا و نامساعد شدن شرایط زندگی به شرق اقیانوس هند مهاجرت کردند.
وی ادامه داد: این فسیل ها نشان می دهند اکوسیستمی که در این منطقه وجود داشته، یک نقطه داغ تنوع زیستی بوده یعنی شبیه دریاهایی که امروز در حد فاصل استرالیا تا جنوب شرق آسیا قرار دارند و مملو از مناطق مرجانی و موجودات زنده است.
یکی از ۱۲ نمونه کشف شده از خرچنگ گالنه دشتبانی
نامگذاری گونه جدید خرچنگ به افتخار استاد پیشکسوت
خسروی با اشاره به کمک هایی که در راه پژوهش هایش از هوشنگ دشتبان، فسیل شناس بازنشسته اداره اکتشاف نفت، دریافت کرده بود، اظهار داشت: وی بی گمان یکی از بزرگترین دیرینه شناسان ایران است؛ ایشان هم دوست و همکار قدیمی پدرم بود، هم دوست و هم دوره ای دانشگاه استاد راهنمایم، دکتر ساری؛ بعلاوه من را در تمام سالهای تحصیل و تحقیقم تشویق و حمایت کرده، بدین سبب تصمیم گرفتیم نام اینگونه جدید را به افتخار هوشنگ دشتبان انتخاب نماییم.
وی تصریح کرد: اینگونه جدید جزء "سرده گالنه"/Galene قرار دارد و نام گونه جدید را "گالنه دشتبانی" (Galene dashtbani) گذاشتیم و نتایج این بررسی را در قالب مقاله ای در مجله "زوتاکسا" /Zootaxa منتشر کردیم که یکی از معتبرترین و مهم ترین مجلات peer-review در مطالعات جانورشناسی است.
نمونه ای منتسب به "سرده گالنه" که در موزه تاریخ طبیعی پاریس نگهداری می شود، ولی چون بیش از یک و نیم قرن است در این موزه قرار دارد، قدمت و محل کشف آن مشخص نیست
این دانش آموخته دانشگاه تهران با اشاره به این پژوهش اظهار داشت: ما بیش از هزار نمونه از فسیل های خرچنگ را از سراسر ایران کشف کردیم و به تدریج اطلاعات استخراج شده از این فسیل ها در قالب مقالاتی منتشر خواهد شد؛ چونکه بررسی ها نشان میدهد که چند ده گونه جدید در بین این سنگواره ها وجود دارد و تعدادی هم، گونه هایی هستند که فسیل شناسان از سایر مناطق آنها را توصیف کرده اند، ولی برای اولین بار در ایران کشف می شوند.
وی افزود: بین خرچنگ هایی که مطالعه کردم، برخی گونه هایی وجود دارند که نه فقط آن گونه خاص بلکه کل آن خانواده از خرچنگ ها منقرض شده اند. برخی نمونه های مورد مطالعه ما ۵۰ میلیون سال قدمت دارند و برخی هم پنج میلیون سال.
به گزارش سایت امن به نقل از ایسنا این مطالعات با هدایت و راهنمایی دکتر علیرضا ساری و دکتر رضا ندرلو از اعضای هیات علمی دانشگاه تهران و دکتر مجید میرزایی عطاآبادی زمین شناس و دیرینه شناس در دانشگاه زنجان اجرائی شده است.
عرفان خسروی به همراه دو نفر از همکارانش در این طرخ، دکتر حسین غلامعلیان (دانشگاه هرمزگان) و دکتر مجید میرزایی عطاآبادی (دانشگاه زنجان) در سفری که منتهی به کشف گالنه دشتبانی شد
منبع: سایت امن
اگر پسندیدید لاک کنید:
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان سایت امن در مورد این مطلب